ത്രിമണ്ഡപം (Three Taverns) 

റോമിൽ നിന്നു പുത്യൊലിയിലേക്കുള്ള അപ്യമാർഗ്ഗം (Via Appia) എന്ന രാജപാതയിലെ ഒരു താവളമാണ് ത്രിമണ്ഡപം. യാത്രക്കാർക്കു വിശ്രമിക്കാനുള്ള മൂന്നു സത്രങ്ങൾ ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നതിനാലാകണം ഈ പേർ വന്നത്. റോമിൽ നിന്നു 49 കി.മീറ്റർ അകലെയാണിത്. പൗലൊസ് വരുന്നു എന്നു കേട്ടിട്ടു റോമിലെ ചില സഹോദരന്മാർ അപ്യപുരവും തിമണ്ഡപവും വരെ എതിരേറ്റു ചെന്നു. (പ്രവൃ, 28:13-15).

ത്രഖോനിത്തി (Trachonitis)

പേരിനർത്ഥം — കുന്നിൻ പുറം

ദമസ്ക്കൊസിനു 25 കി.മീറ്റർ തെക്കുകിഴക്കാണ് സ്ഥാനം. ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ അധികഭാഗവും അഗ്നിപർവ്വതങ്ങളും പാറക്കെട്ടുകളും നിറഞ്ഞതാണ്. കൃഷിക്കുപയുക്തമായ ഭൂമി കുറച്ചു മാത്രമേയുള്ളൂ. എൽ ലെജ (el-Leja = അഭയം) എന്ന അറബി പേരിലാണ് ഇന്നറിയപ്പെടുന്നത്. കൊള്ളക്കാർക്കും ഭീകരപ്രവർത്തകർക്കും ഒളിച്ചു കഴിയാൻ പറ്റിയ ഇടമായതിലാണ് ഈ പേർ ലഭിച്ചത്. സ്ട്രാബൊയും, ജൊസീഫസും അനേക പ്രാവശ്യം ഈ പ്രദേശത്തേക്കുറിച്ചു പരാമർശിക്കുന്നുണ്ട്. ബൈബിളിൽ ഒരിടത്തു മാത്രം, യോഹന്നാൻ സ്നാപകന്റെയും ക്രിസ്തുവിന്റെയും ശുശ്രൂഷാകാലം നിർദ്ദേശിക്കുന്നതിനായി ത്രഖോനിത്തിയെ പരാമർശിക്കുന്നു. ബി.സി. 4-ൽ ഹെരോദാവ് മരിച്ചപ്പോൾ, അദ്ദേഹത്തിന്റെ മരണപ്രത്രമനുസരിച്ച് പുത്രനായ ഫിലിപ്പോസിനെ ഇതൂര്യ ത്രഖോനിത്തി ദേശങ്ങളുടെ ഇടപ്രഭുവായി വാഴിച്ചു. (ലൂക്കൊ, 3:1). ഫിലിപ്പൊസിന്റെ മരണശേഷം (എ.ഡി. 34) റോമൻ പ്രവിശ്യയായ സിറിയയോടു ചേർത്തു. എ.ഡി. 37-ൽ കാലിഗുള ചക്രവർത്തി ഹെരോദാവ് അഗ്രിപ്പാ ഒന്നാമനു ത്രഖോനിത്തി നല്കി.

തെസ്സലൊനീക്യ (Thessalonica) 

മക്കെദോന്യയിലെ (Macedonia) ഒരു പ്രധാന പട്ടണം. ഇന്ന് സലൊനിക്യ എന്നറിയപ്പെടുന്നു. ബി.സി. 332-ൽ അലക്സാണ്ടർ ചക്രവർത്തി മരിച്ചപ്പോൾ ഗ്രീസിന്റെ നിയന്ത്രണം ഏറ്റെടുത്ത സൈന്യാധിപനായ കസ്സാണ്ടർ (Cassander) സ്ഥാപിച്ച പട്ടണം. അലക്സാണ്ടറിന്റെ സഹോദരിയും തന്റെ ഭാര്യയുമായ തെസ്സലൊനിക്കയുടെ പേര് പട്ടണത്തിനു നല്കി. ഇത് ബി.സി. 316/315-ൽ ആയിരുന്നു. കസ്സാണ്ടർ നശിപ്പിച്ച പ്രദേശത്തുണ്ടായിരുന്ന 26 ഗ്രാമത്തിലെ നിവാസികളായിരുന്നു ഈ പുതിയ പട്ടണത്തിലെ കുടിപാർപ്പുകാർ. തെസ്സലൊനീക്യയുടെ ആദ്യത്തെ പേര് തെർമ്മ ആയിരുന്നുവെന്ന സ്ട്രാബോയുടെ പ്രസ്താവന പൂർണ്ണമായും ശരിയായിരിക്കാനിടയില്ല. ഏകദേശം 11 കി.മീറ്റർ തെക്കുകിഴക്കുള്ള പട്ടണമാണ് തെർമ്മ. ബി.സി. 167-ൽ മക്കദോന്യ നാലു ജില്ലകളായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടു. രണ്ടാമത്തെ ജില്ലയുടെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു തെസ്സലൊനീക്യ. ബി.സി. 148-ൽ മക്കെദോന്യ റോമൻ പ്രവിശ്യ ആയപ്പോൾ തെസ്സലൊനീക്യ അതിലെ മുഖ്യപട്ടണവും പ്രാദേശിക സർക്കാരിന്റെ ആസ്ഥാനവുമായി മാറി. സ്ട്രാബോയുടെ കാലത്ത് മക്കദോന്യയിലെ പട്ടണങ്ങളിൽ വച്ച് ഏറ്റവും കൂടുതൽ ജനവാസം ഉണ്ടായിരുന്നത് തെസ്സലൊനീക്യയിൽ ആയിരുന്നു. ഇവിടത്തെ ജനസംഖ്യയിൽ ഭൂരിഭാഗവും ഗ്രേക്കരാണ്. കൂടാതെ ധാരാളം യെഹൂദന്മാരും റോമാക്കാരും ഉണ്ടായിരുന്നു. 

യെഹൂദന്മാരുടെ ഒരു പള്ളി (സിനഗോഗ്) തെസ്സലൊനീക്യയിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. (പ്രവൃ, 17:1). പൗലൊസും ശീലാസും അവിടെ എത്തിയപ്പോൾ തെസ്സലൊനീക്യ കീർത്തികേട്ട ഒരു തലസ്ഥാനം ആയിരുന്നു. മൂന്നു ശബ്ബത്തുകളിൽ പൗലൊസ് അവിടെയുള്ള പള്ളികളിൽ പ്രസംഗിച്ചു. തത്ഫലമായി അനേകം യെഹൂദന്മാരും യവനന്മാരും ക്രിസ്തുവിൽ വിശ്വസിച്ചു് പൗലൊസിനോടും ശീലാസിനോടും ചേർന്നു. ധാരാളം മാന്യസ്ത്രീകളും വിശ്വാസികളായി മാറി. പൗലൊസ് എതകാലം ഇവിടെ വസിച്ചു എന്നു വ്യക്തമല്ല. യെഹൂദന്മാർ പുരുഷാരത്തെ ഇളക്കി പൗലൊസിനും യാസോനും വിരോധമായി പ്രവർത്തിച്ചതുകൊണ്ടു പൗലൊസ് അവിടം വിട്ടു ബെരോവയിലേക്കു പോയി. (പ്രവൃ, 17:5-10). ഏറെത്താമസിയാതെ രണ്ടു ലേഖനങ്ങളെഴുതി തെസ്സലൊനീക്യ സഭയ്ക്ക് എത്തിച്ചു കൊടുത്തു. (1തെസ്സ, 1:1; 2തെസ്സ, 1:1).

തെക്കോവ (Tekoa)

പേരിനർത്ഥം — കാഹളം

യെഹൂദയിലെ ഒരു പട്ടണം. യെരുശലേമിന് 16 കി.മീറ്റർ തെക്കു കിടക്കുന്ന കിർബത് തക്കുവാ (Kairbet Taqua) ആണിത്. സമുദ്രനിരപ്പിൽ നിന്ന് ഏകദേശം 820 മീററർ ഉയരത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. രെഹബെയാം തെക്കോവയെ കോട്ടകെട്ടി ബലപ്പെടുത്തി. (2ദിന, 11:6). ദാവീദിന്റെ വീരന്മാരിലൊരുവനായ ഈരായുടെ അപ്പൻ ഇക്കേശ് തെക്കോവ്യനായിരുന്നു. (1ദിന, 11:27). അബ്ശാലോമിനു വേണ്ടി ദാവീദിനോട് അപേക്ഷിക്കുവാൻ യോവാബിന്റെ നിർദ്ദേശമനുസരിച്ചു വന്ന വിവേകവതിയായ സ്ത്രീ തെക്കോവക്കാരി ആയിരുന്നു. (2ശമൂ, 14:21). യുദ്ധഭീഷണി നേരിട്ടപ്പോൾ യെഹോശാഫാത്ത് തെക്കോവ മരുഭൂമിയിൽ വച്ച് ജനങ്ങളുമായി കൂടിയാലോചിച്ചു. (2ദിന, 20:20). പ്രവാചകനായ ആമോസ് തെക്കോവയിലെ ഇടയന്മാരിൽ ഒരുവനായിരുന്നു. (ആമോ, 1:1). വടക്കുനിന്നു വരുന്ന അനർത്ഥത്തെക്കുറിച്ചു യെഹൂദയ്ക്കു യിരെമ്യാവു മുന്നറിപ്പു നല്കി: “ബെന്യാമീൻ മക്കളേ, യെരൂശലേമിൻ്റെ നടുവിൽ നിന്നു ഓടിപ്പോകുവിൻ; തെക്കോവയിൽ കാഹളം ഊതുവിൻ.” (യിരെ, 6:1). യെരൂശലേം മതിലിന്റെ പുതുക്കിപ്പണിയിൽ തെക്കോവ്യർ ഭാഗഭാക്കുകളായി. (നെഹെ, 3:5, 27).

തുയത്തൈരാ (Thyatira) 

ഏഷ്യാമൈനറിൽ ലൈക്കസ് (Lycus) നദിയുടെ തെക്കെ തീരത്തിനടുത്തുള്ള ഒരു പട്ടണം. പ്രാചീന ‘ലുദിയ’യുടെ (Lydia) ഉത്തരഭാഗത്തു സ്ഥിതി ചെയ്തിരുന്നു. പ്രാചീന എഴുത്തുകാർ അപൂർവ്വമായി മാത്രമേ തുയത്തൈരയെക്കുറിച്ചു പറഞ്ഞിട്ടുള്ളൂ. ബി.സി. മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ സെല്യൂക്കസ് നികടോർ പുതുക്കിപ്പണിതതോടു കൂടിയാണ് പട്ടണം പ്രസിദ്ധിയിലേക്കുയർന്നത്. തുയത്തൈരയിലെ പ്രധാനദേവൻ ടിറിമ്നൊസും ദേവി ബോറൈറ്റിനിയും ആയിരുന്നു. ടിറിമ്നൊസ് സൂര്യദേവനാണ്. ഒരു വ്യാപാരകേന്ദ്രമായി വളർന്ന തുയത്തൈരയിൽ അനേകം തൊഴിൽ സംഘങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. ഒരു തൊഴിൽ സംഘത്തിലെ അംഗമായിരുന്നിരിക്കണം ലുദിയ. ഫിലിപ്പിയിൽ വച്ചു പൗലൊസും കൂട്ടരും കണ്ട ലുദിയ രക്താംബരം വില്ക്കുന്നതിന് തുയത്തൈരയിൽ നിന്നു വന്നവളാണ്. യൂറോപ്പിലെ ആദ്യക്രിസ്ത്യാനി. (പ്രവൃ, 16:14). വെളിപ്പാടു പുസ്തകം എഴുതുന്ന കാലത്ത് സാമാന്യം നല്ല ഒരു സഭ തുയത്തൈരയിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. (വെളി, 2:18-29). ഇവിടെ സഭ സ്ഥാപിച്ചതാരെന്നോ, എപ്പോഴെന്നോ പറയാൻ നിവൃത്തിയില്ല.

തർസൊസ് (Tarsus)

അപ്പൊസ്തലനായ പൗലൊസിന്റെ ജനനസ്ഥലം. (പ്രവൃ, 9:11; 22:3). അപ്പൊസ്തലൻ ഇതു അഭിമാനത്തോടെ എടുത്തു പറയുന്നു. (പ്രവൃ, 21:39). റോമൻ പ്രവിശ്യയായിരുന്ന ‘കിലിക്യ’യുടെ (Cilicia) തലസ്ഥാനമായിരുന്നു. തർസൊസ് നദിയുടെ (പ്രാചീനനാമം സിഡ്നുസ് – Cydnus) വലത്തെക്കരയിൽ ഇപ്പോഴത്തെ തീരപ്രദേശത്തിനു ഏകദേശം 16 കി.മീ. അകലെ സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്നു. ലോകത്തിലെ പൗരാണിക നഗരങ്ങളിലൊന്നാണിത്. ചരിത്രാതീതകാലം മുതൽ ഇന്നുവരെയും പട്ടണത്തിൻ്റെ സ്ഥാനം മാറിയിട്ടില്ല. ഒരു പട്ടണം എന്ന നിലയിൽ കുറഞ്ഞത് ആറു സഹസ്രാബ്ദത്തിന്റെ ചരിത്രം അതിനുണ്ട്. ബി.സി. രണ്ടാം സഹസ്രാബ്ദത്തിലെ ഹിത്യരേഖകളിൽ കിലിക്യ സ്ഥാനം പിടിച്ചിട്ടുണ്ട്. അക്കാലത്ത് കിലിക്യയിലെ പ്രധാന നഗരങ്ങളിലൊന്നായിരുന്നു താർശ അഥവാ തർസൊസ്. ഏകദേശം ബി.സി. 1200-ൽ സമുദ്രജനത തർസൊസിനെ ആക്രമിച്ചു നശിപ്പിച്ചു. അശ്ശൂര്യരേഖകളിൽ തർസൊസ് ആദ്യം പരാമർശിക്കപ്പെടുന്നത് ശല്മനേസർ മൂന്നാമന്റെ കാലത്താണ്. തന്റെ വാഴ്ചയുടെ 26-ാം വർഷത്തിൽ ശല്മനേസർ തർസൊസ് പിടിച്ചു. ബി.സി. 333-ൽ പാർസികൾ പട്ടണത്തെ ചുടാതെ അലക്സാണ്ടർ രക്ഷിച്ചു. അലക്സാണ്ടറിനു ശേഷം തർസൊസ് സെലൂക്യരുടെ അധീനത്തിലായി. റോമിലെ ആഭ്യന്തര യുദ്ധത്തിൽ ഈ പട്ടണം കൈസറുടെ പക്ഷം പിടിച്ചു. തുടർന്നു പട്ടണത്തിനു യൂലിയോപൊലിസ് (Julio polis) എന്നു പേരിട്ടു. അഗസ്റ്റസ് സീസർ പട്ടണത്തെ സ്വതന്തമാക്കി. ബി.സി. ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ തർസാസിൽ ഒരു ദാർശനിക സ്കൂളും, കലാശാലയും ഉണ്ടായിരുന്നു. യവനചിന്ത ജനങ്ങളെ പ്രബുദ്ധരാക്കി. അലക്സാണ്ഡ്രിയയെപ്പോലെ തർസൊസും പശ്ചിമ പൌരസ്ത്യ സംസ്കാരങ്ങളുടെ സംഗമ സ്ഥാനമായിരുന്നു. യവനന്മാരുടെ ജ്ഞാനവും പൗരസ്ത്യ യോഗവിദ്യയും ഇവിടെയുള്ളവരുടെ ഹൃദയത്തിൽ രൂഢമൂലമായിരുന്നു. ബി.സി. 171 മുതൽ യെഹൂദന്മാർ ഇവിടെ പാർത്തുവന്നു.

തർശീശ് (Tarshish)

പേരിനർത്ഥം — ലോഹസംസ്കരണശാല  

മെഡിറ്ററേനിയൻ സമുദ്രത്തിന്റെ പശ്ചിമഭാഗത്തുള്ള തുറമുഖ പട്ടണം. സ്പെയിനിലെ താർത്തെസ്സൂസ് (TarteSsus) ആണെന്നു കരുതപ്പെടുന്നു. അശ്ശൂരിലെ നീനെവേയിലേക്കു പോകുവാൻ യഹോവ കല്പിച്ചപ്പോൾ, യോനാ ഒളിച്ചു തർശീശിലേക്കുള്ള കപ്പൽ കയറി. തർശീശുമായുള്ള കച്ചവടത്തിനു ശലോമോൻ ഉപയോഗിച്ച വലിയ കപ്പലുകളാണ് തർശീശ് കപ്പലുകൾ. “രാജാവിനു സമുദ്രത്തിൽ ഹീരാമിന്റെ കപ്പലുകളോടുകൂടെ തർശീശ് കപ്പലുകൾ ഉണ്ടായിരുന്നു; തർശീശ് കപ്പലുകൾ മൂന്നു സംവത്സരത്തിൽ ഒരിക്കൽ പൊന്ന്, വെള്ളി, ആനക്കൊമ്പു, കുരങ്ങ്, മയിൽ എന്നിവ കൊണ്ടുവന്നു.” (1രാജാ, 10:22). തർശീശ് ഒരു വലിയ വ്യാപാര കേന്ദ്രമായിരുന്നു. (യിരെ, 10:9; യെഹെ, 27:3, 12). വെള്ളി, ഇരുമ്പ്, വെള്ളീയം, കാരീയം എന്നിവ അവിടെ സമൃദ്ധമായിരുന്നു. “തർശീശ് സകലവിധ സമ്പത്തിന്റെയും പെരുപ്പം നിമിത്തം നിന്റെ വ്യാപാരിയായിരുന്നു; വെളളി, ഇരുമ്പു, വെള്ളീയം, കാരീയം എന്നിവ അവർ നിന്റെ ചരക്കിനു പകരം തന്നു.” (യെഹെ, 27:12). ഭാവികമായ സോരിന്റെ നാശത്തിൽ തർശീശ് കപ്പലുകൾ മുറയിടുമെന്നു യെശയ്യാവ് പ്രവചിച്ചു. (23:1, 10, 14). യഹോവയുടെ മഹത്ത്വം വിളംബരം ചെയ്വാൻ തർശീശിലേക്കു രക്ഷിക്കപ്പെട്ടവരെ അയക്കും. (യെശ, 66:19). വിദൂരങ്ങളിൽ നിന്നു സീയോന്റെ മക്കളെ തർശീശു കപ്പലുകൾ കൊണ്ടുവരും. (യെശ, 60:9).

ഗ്രീസ്/യവനദേശം (Greece) 

സത്യവേദപുസ്തകത്തിൽ ഗ്രീസിന്റെ സ്ഥാനത്ത് യവനദേശം (സെഖ, 9:3), യവനരാജ്യം (ദാനീ, 11:2) എന്നീ പ്രയോഗങ്ങളാണുള്ളത്. യവനരാജാവ് (ദാനീ, 8:21), യവനപ്രഭു (ദാനീ, 10:20 എന്നീ പ്രയോഗങ്ങളും ശ്രദ്ധിക്കുക. യാഫെത്തിന്റെ നാലാമത്തെ പുത്രനാണ് യാവാൻ. (ഉല്പ, 10:2, 4; 1ദിന, 1:5, 7; യെശ, 66:19; യെഹെ, 27:13). യാവാന്റെ സന്തതികളാണ് യവനർ അഥവാ ഗ്രീക്കുകാർ. യവനർ എന്ന പദം വ്യത്യസ്ത ആശയങ്ങളിലാണ് ബൈബിളിൽ പയോഗിച്ചിട്ടുള്ളത്. ഹെല്ലെന്യ വംശത്തിലുള്ളവരെ കുറിക്കുന്ന ഭാഗങ്ങളാണ് പ്രവൃത്തി 16:1; 18:4; യോഹന്നാൻ 12:20 എന്നിവ. യെഹൂദരല്ലാത്ത വിദേശീയരെ കുറിക്കുവാനും യവനനെന്ന പദം പ്രയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. (റോമ, 1:16). ചിതറിപ്പാർത്ത യെഹൂദന്മാരിൽ ഗ്രീക്കു ഭാഷ സംസാരിക്കുന്നവരെയും യവന ഭാഷക്കാർ എന്നു വിളിച്ചു. (പ്രവൃ, 6’1; 9:29). പ്രവൃത്തി 9:29-ൽ യവനഭാഷക്കാരായ യെഹൂദന്മാർ എന്നു വിവേചിച്ചു പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. 

ദക്ഷിണ യൂറോപ്പിൽ തെക്കുകിഴക്കെ അറ്റത്തു കിടക്കുന്ന ദ്വീപസമൂഹമാണു ഗ്രീസ്. മെഡിറ്ററേനിയൻ സമുദ്രത്തിലേക്കു ഉന്തിനില്ക്കുന്ന ചുറ്റുമുള്ള ദ്വീപുകളും ഏഷ്യാമൈനറിന്റെ പടിഞ്ഞാറെ തീരവും ചേർന്നതാണു് ഗ്രീസ്. ഉപദ്വീപാണു ഗ്രീസിന്റെ വൻകര. ഗ്രീസിന്റെ കിഴക്കു വശത്ത് ഈജിയൻ കടലും തെക്കു ക്രീറ്റൻ കടലും പടിഞ്ഞാറു അയോണിയൻ കടലും കിടക്കുന്നു. ഗ്രീക്കുകാർ സ്വയം ഹെല്ലനെർ എന്നും ദേശത്തെ ഹെല്ലാസ് എന്നും വിളിച്ചു. റോമാക്കാർ നല്കിയ പേരാണ് ഗ്രീസ്. പൗരാണിക ഗ്രീസിന്റെ സിംഹഭാഗവും മലമ്പ്രദേശമായിരുന്നു. ഓരോ പട്ടണത്തിനും അക്രൊപൊലിസും (കോട്ട) അഗോറയും (സമ്മേളനസ്ഥലം) ഉണ്ടായിരുന്നു. ചന്തസ്ഥലമായും സമ്മേളനസ്ഥലമായും അഗോറ പ്രയോജനപെട്ടു. ഗീസിലെ ജനങ്ങളിൽ രണ്ടു പ്രധാന വർഗ്ഗങ്ങളാണ് ഡോറിയരും (Dorians), അയോണിയരും (lonians). 

ഗ്രീസിന്റെ പ്രദേശത്ത് ആദ്യം ഉദയം ചെയ്ത നാഗരികത ഈജിയൻ കടലിലെ ക്രേത്ത (Crete) ദ്വീപിലായിരുന്നു. ക്രേത്ത ഭരിച്ചിരുന്ന ഐതിഹാസിക ചക്രവർത്തിയായ മിനോസിൽനിന്നും സംസ്കാരത്തിന് മിനോയൻ എന്ന പേർ ലഭിച്ചു. അവർക്ക് ഒരു ലേഖനവ്യവസ്ഥ ഉണ്ടായിരുന്നു. എന്നാൽ അത് ആർക്കും വായിക്കുവാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടില്ല. ബി.സി. 1450 വരെ മിനോയൻ അധീശത്വം പ്രബലമായിരുന്നു. അനന്തരം ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ നിയന്ത്രണം മൈസീനിയരുടെ കൈകളിലായി. ബി.സി. പന്ത്രണ്ടാം ശതകത്തിൽ ട്രോയിക്കെതിരെയുള്ള യുദ്ധത്തിൽ മൈസീനിയർ വിജയികളായി. ഉത്തരഗ്രീസിൽ നിന്നും ഡോറിയർ ഈ പ്രദേശത്തേക്കു തള്ളിക്കയറി. മൈസീനിയരിലധികം പേരും ഏഷ്യാമൈനറിലേക്ക് (തുർക്കി) പലായനം ചെയ്തു. അതോടുകൂടി ബി.സി. 800 വരെ നീണ്ടുനിന്ന അന്ധകാരയുഗത്തിലേക്കു ഗ്രീസ് പ്രവേശിച്ചു. 

ബി.സി. ഏഴാം നൂറ്റാണ്ടോടുകൂടി നഗരരാഷ്ട്രങ്ങൾ ഉയർന്നുവന്നു. ഗ്രീസിലെ പ്രധാന നഗരരാഷ്ട്രങ്ങളായിരുന്നു ആതൻസും സ്പാർട്ടയും. നഗരരാഷ്ട്രങ്ങൾ പരസ്പരം കലഹിച്ചും മത്സരിച്ചും കഴിഞ്ഞുവന്നു. ബി.സി. 499-494-ലെ പേർഷ്യൻ യുദ്ധം ഗ്രീസിനെ വല്ലാതെ ഉലച്ചു. ചില നഗരരാഷ്ട്രങ്ങൾ പേർഷ്യയ്ക്ക് കീഴടങ്ങിയെങ്കിലും ആതൻസും സ്പാർട്ടായും ചെറുത്തുനിന്നു. പേർഷ്യയിലെ രാജാവായ ദാര്യാവേശ് ഒന്നാമൻ (Darius I) വിപ്ലവം അടിച്ചമർത്തിയശേഷം ആതൻസിനെ ദണ്ഡിപ്പിക്കുന്നതിനായി സൈന്യത്തെ നിയോഗിച്ചു. ബി.സി. 490-ൽ മാരത്തോണിൽ വച്ച് ആതൻസ് പേർഷ്യൻ സൈന്യത്തെ പരാജയപ്പെടുത്തി. ദാര്യാവേശിന്റെ പുത്രനായ കസെർക്സസ് ബി.സി. 480-ൽ ഗ്രീസിനെതിരെ ഒരു വലിയ ആക്രമണം ആസൂത്രണം ചെയ്തു. സ്പാർട്ടയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ ഒത്തുചേർന്ന നഗരരാഷ്ട്രങ്ങൾ ആതൻസിനു വടക്കുള്ള തെർമോപൈലെയിൽ വച്ചു പേർഷ്യയെ ചെറുത്തു. ആതൻസിലെ രാഷ്ട്രതന്ത്രജ്ഞനായ തെമിസ്റ്റോക്ലീസ് സലാമിസിലേക്കു പിൻവാങ്ങി, പേർഷ്യയെ കഠിനമായി പരാജയപ്പെടുത്തി അവരുടെ പകുതി നാവികപ്പടയെ മുക്കി. ശേഷിച്ച പേർഷ്യൻ സൈന്യത്തെ ബി.സി. 479-ൽ തോല്പിച്ചു. 

തുടർന്നു ആതൻസിന്റെ സുവർണ്ണ യുഗമായിരുന്നു. (ബി.സി. 477-431). പെലെപ്പൊണേഷ്യൻ യുദ്ധം (ബി.സി. 431) സുവർണ്ണയുഗത്തിന് അന്ത്യം കുറിച്ചു. ഗ്രീക്കു രാഷ്ട്രങ്ങൾ രണ്ടു ചേരികളായി തിരിഞ്ഞു. കരസൈന്യത്തിൽ പ്രാബല്യം പ്രാപിച്ച സ്പാർട്ടയുടെ കീഴിൽ ഡോറിയൻ രാഷ്ട്രങ്ങളും, നാവികസേനയിൽ ശക്തിയാർജ്ജിച്ച് ആതൻസിന്റെ കീഴിൽ അയോണിയൻ രാഷ്ട്രങ്ങളും ഒന്നിച്ചു ചേർന്നു. ആതൻസും സ്പാർട്ടയും തമ്മിലുണ്ടായ വിനാശകരമായ പെലപ്പൊണേഷ്യൻ യുദ്ധം ബി.സി. 404-ൽ ആതൻസിന്റെ പരാജയത്തിൽ പര്യവസാനിച്ചു. സ്പാർട്ടയുടെ മേൽക്കോയ്മ ക്ഷണികമായിരുന്നു. ബി.സി. 371-ൽ തീബ്സ് സ്പാർട്ടയെ പരാജയപ്പെടുത്തി. ഗ്രീസിന്റെ ഉത്തര ഭാഗത്തുള്ള മക്കദോന്യ (Macedonia) പ്രബലമായി. മക്കദോന്യയിലെ ചക്രവർത്തിയായ ഫിലിപ്പ് രണ്ടാമൻ ബി.സി. 338-ൽ ഗ്രീസിനെ കീഴടക്കി. 334-ൽ അലക്സാണ്ടർ പേർഷ്യയെ ആക്രമിക്കാനിറങ്ങിത്തിരിച്ചു. അലക്സാണ്ടറുടെ മരണം മുതൽ ബി.സി. 146 വരെയുള്ള കാലം ഹെല്ലന്യയുഗം എന്നറിയപ്പെടുന്നു. ബി.സി. 140-ൽ ഗ്രീസും മക്കെദോന്യയും റോമിന്റെ നിയന്ത്രണത്തിൽ വന്നു. എ.ഡി. 395-ൽ റോമാ സാമാജ്യം വിഭജിക്കപ്പെട്ടു. ഗ്രീസ് പൗരസ്ത്യ റോമാസാമാജ്യത്തിന്റെ ഭാഗമായി. പാശ്ചാത്യ റോമാസാമ്രാജ്യം എ.ഡി. 476-ൽ തകർന്നു. എ.ഡി. 1453-ൽ തുർക്കികൾ കീഴടക്കുന്നതുവരെ പൗരസ്ത്യ റോമാസാമ്രാജ്യം നിലനിന്നു. 

പാശ്ചാത്യ സംസ്കാരത്തിന്റെ ഈറ്റില്ലമാണ് ഗ്രീസ്. ബി.സി. 700 മുതൽ 250 വരെയുള്ള കാലം ഗ്രീസിന്റെ സുവർണ്ണ കാലവും സംസ്കാരത്തിന്റെ പുഷ്ക്കല ദശയുമായിരുന്നു. രാഷ്ട്രമീമാംസ, കല, സാഹിത്യം, തത്വചിന്ത, ശാസ്ത്രം എന്നിങ്ങനെ വിജ്ഞാനത്തിന്റെ വിഭിന്ന ശാഖകളിൽ ഗ്രീസ് സർവ്വതോന്മുഖമായ അഭിവൃദ്ധി നേടി. യൂക്ലിഡ്, പൈതഗോറസ്, ആർക്കിമിഡിസ്, തെയിൽസ് തടങ്ങിയ ശാസ്ത്രജ്ഞന്മാരും; സോക്രട്ടീസ്, പ്ലേറ്റോ, അരിസ്റ്റോട്ടിൽ തുടങ്ങിയ ചിന്തകന്മാരും; ഹോമർ, ഹെസിയോഡു, പിണ്ടാർ തുടങ്ങിയ കവികളും; ഈസ്കിലസ്, യൂറിപ്പിഡീസ്, സോഫൊക്ലിസ് മുതലായ നാടകകൃത്തുക്കളും ഗീസിന്റെ മഹത്വം ദിഗന്തങ്ങളിൽ എത്തിച്ചു. വൈദ്യശാസ്ത്രത്തിന്റെ പിതാവായ ഹിപ്പോക്രാറ്റിസും, ചരിത്രത്തിന്റെ പിതാവായ ഹെരോഡോട്ടസും ഗ്രീസിന്റെ സംഭാവനകളാണ്. പൗലൊസ് ആതൻസ് സന്ദർശിച്ച് അവിടെയുള്ള പള്ളിയിലും , അഗോറയിലും അരയോപാഗസിലും പ്രസംഗിച്ചു. പക്ഷേ പൗലൊസവിടെ സഭ സ്ഥാപിച്ചില്ല. (പ്രവൃ, 17:16-34).

ഗോശെൻ (Goshen) 

പേരിനർത്ഥം — മൺകൂന 

നൈൽ നദിയുടെ ഡെൽറ്റയുടെ വടക്കുകിഴക്കുള്ള ഭൂഭാഗമാണ് ഗോശെൻ ദേശം. യോസേഫ് മിസ്രയീമിലെ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന കാലത്തു യാക്കോബും മക്കളും ഇവിടെ പാർപ്പുറപ്പിച്ചു. ജലസേചന സൗകര്യമുള്ളതുകൊണ്ടു ഗോശെൻ ഈജിപ്റ്റിലെ ഏറ്റവും ഫലപുഷ്ടിയുള്ള പ്രദേശമായി മാറി. ഫറവോനുവേണ്ടി യിസ്രായേൽമക്കൾ ഇവിടെ രണ്ടു നഗരങ്ങൾ പണിതു. അവയിൽ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു നഗരത്തിനു മുന്നോ നാലോ പേരുകൾ ഉണ്ടായിരുന്നു : സോവൻ, അവാറിസ്, താനിസ്. എന്നാൽ റയംസേസ് എന്നു ആ നഗരം വിളിക്കപ്പെട്ടുവോ എന്നതു ഇന്നും വിവാദഗ്രസ്തമാണ്. ചിലർ ഒരു വ്യത്യസ്ത സ്ഥാനമാണ് റയംസേസിനു നല്കുന്നത്. അവാറിസ് എന്ന പേരിൽ ആ പട്ടണം അഞ്ഞൂറു വർഷത്തോളം ഹിക്സോസുകളുടെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു. പീഥോം നഗരത്തിൽ പുറപ്പാട് 5:7-13-ലെ തെളിവുകൾ ഉണ്ട്. എബ്രായ ഊഴിയ വേലക്കാർക്കു വയ്ക്കോൽ നല്കാതെ അത്രയും അളവു ഇഷ്ടിക അവരെക്കൊണ്ടു നിർമ്മിപ്പിച്ചു. പീഥോമിലെ ഒരു കെട്ടിടത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിനു മൂന്നു തരത്തിലുള്ള ഇഷ്ടികകൾ ഉപയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്. അടിസ്ഥാനം മുതൽ വയ്ക്കോൽ ഉപയോഗിച്ചു നിർമ്മിച്ച ഇഷ്ടിക ഉണ്ട്. വയ്ക്കോൽ നിഷേധിച്ചതിനുശേഷം എബായ ജോലിക്കാർ കിട്ടാവുന്ന വയ്ക്കോൽത്തുരുമ്പുകളും കമ്പികളും ശേഖരിച്ചു ഇഷ്ടിക നിർമ്മിച്ചു. ഇത്തരത്തിലുളള ഇഷ്ടിക കെട്ടിടത്തിന്റെ കുറച്ചുകൂടി ഉയർന്ന ഭാഗത്തു കാണാം. കെട്ടിടനിർമ്മാണം പൂർത്തിയാക്കിയത് വയ്ക്കോൽ ഉപയോഗിക്കാതെ നിർമ്മിച്ച ഇഷ്ടികകൊണ്ടാണ്. ഉല്പത്തി 45:10; 46:34 എന്നിവിടങ്ങളിൽ ഗോശെൻ ദേശത്തിന്റെ സ്ഥാനത്തു ഗെസെം അറാബ്യാസ് അഥവാ അറേബ്യൻ ഗോശൈൻ ആണ് സെപറവജിന്റിൽ. 

ദക്ഷിണ പലസ്തീനിൽ ഗസ്സയ്ക്കും ഗിബെയോനും ഇടയ്ക്കുള്ള സ്ഥലത്തിൻ്റെ പേരും ഗോശെൻ എന്നാണ്. (യോശു, 10:41; 11:16). മിസ്രയീമിലെ ഗോശെൻ ദേശത്തിന്റെ സ്മരണയ്ക്കാകാം ഈ പേർ നല്കിയത്. ദെബീരിൽ സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്ന ഒരു യെഹൂദ്യ പട്ടണത്തിനും ഗോശെൻ എന്നു പേരുണ്ട്. (യോശു, 15:50). ഹൈബ്രോനു 20 കി.മീറ്റർ വടക്കു പടിഞ്ഞാറുള്ള ആധുനിക സഹറിയേ ആയിരിക്കാം ഇത്.

ഗൊമോര/ഗൊമൊറ (Gomorrah)

ദൈവം അഗ്നിയും ഗന്ധകവും വർഷിപ്പിച്ചു നശിപ്പിച്ച പട്ടണങ്ങളിലൊന്നായ ഗൊമോര യോർദ്ദാൻ സമതലത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. (ഉല്പ, 10:19; 13:10; 19:24,28). കനാന്യരുടെ അതിർ നിർദ്ദേശിക്കവെയാണ് ഗൊമോര ബൈബിളിൽ ആദ്യം പറയപ്പെടുന്നത്. (ഉല്പ, 10:19). സൊദോം, ഗൊമോര, ആദ്മ, സെബോയീം, സോവർ എന്നീ പഞ്ചനഗരങ്ങൾ യോർദ്ദാൻ പ്രവിശ്യയിൽ പ്രമുഖങ്ങളാണ്. ഗൊമോര ഏഴുപ്രാവശ്യം സൊദോമിനോടു കൂടെയും, രണ്ടുപ്രാവശ്യം (ഉല്പ, 14:2, 8) മറ്റു നാലു നഗരങ്ങളോടൊപ്പവും, ഒരിക്കൽ മാത്രം സോവർ ഒഴികെ മറ്റു മൂന്നു നഗരങ്ങളോടൊപ്പവും (ആവ, 29:22) പറയപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. ഗൊമോരയുടെ ദുഷ്ടതയും തത്ഫലമായുണ്ടായ നാശവും ദുഷ്ടതയുടെ നേർക്കുള്ള താക്കീതായി ആവർത്തിച്ചു പ്രസ്താവിക്കുന്നുണ്ട്: (ആവ, 29:22; 32:32; യെശ, 1:9,10; 13:19; യിരെ, 23:14; 49:18; 50:40; ആമോ, 4:11; സെഫ, 2:9; മത്താ, 10:15; റോമ, 9:29: 2പത്രൊ, 2:6; യൂദാ, 7). 

ചാവുകടലിന്റെ തെക്കെ അറ്റത്തു ഇന്നു വെള്ളം മൂടിക്കിടക്കുന്ന സിദ്ദീം താഴ്വരയിലാണ് ഈ പട്ടണങ്ങൾ സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്നത്. അബ്രാഹാമിന്റെ കാലത്തു അതു യഹോവയുടെ തോട്ടം പോലെ ആയിരുന്നു. (ഉല്പ, 13:10). ലോത്തിന്റെ കാലത്തു ഗൊമോരാ രാജാവായ ബിർശാ മറ്റു നാലു നഗരങ്ങളിലെ രാജാക്കന്മാരോടൊപ്പം ഏലാം രാജാവായ കെദൊർലാ യോമെരിനോടു യുദ്ധം ചെയ്തു പരാജയപ്പെട്ടു. ഈ യുദ്ധത്തിനു ശേഷം ലോത്തു പിടിക്കപ്പെട്ടു. (ഉല്പ, 14:12). ഏകദേശം 13 വർഷത്തിനു ശേഷം പാപം നിമിത്തം ഗൊമോരയെ അഗ്നിയും ഗന്ധകവും വർഷിപ്പിച്ചു നശിപ്പിച്ചു. (ഉല്പ, 18:20,21; 19:24, 28).