ഫ്രുഗ്യ (Phrygia)

ദക്ഷിണപശ്ചിമ ഏഷ്യാമൈനറിലെ ഒരു ഉൾനാടൻ പ്രവിശ്യയായിരുന്നു ഫ്രുഗ്യ. ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ അതിരുകൾ നിരന്തരം മാറ്റത്തിനു വിധേയമായിരുന്നു. ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഗലാത്യ, ആസ്യ എന്നീ റോമൻ പ്രവിശ്യകളിൽ ഉൾപ്പെട്ടിരുന്ന ഉൾപ്രദേശമായിരുന്നു ഫ്രുഗ്യ, കൃഷിയും ആടുവളർത്തലുമാണ് പ്രധാന തൊഴിൽ. ബി.സി. രണ്ടാം സഹസാബ്ദം അവസാനത്തിൽ ഫ്രുഗ്യർ ഗ്രീസിൽ നിന്ന് തെക്കോട്ടു വ്യാപിച്ചതായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ടൗറസ് പർവ്വതനിരകളുടെ വടക്കുള്ള ഏഷ്യാ മൈനറിന്റെ മദ്ധ്യഭാഗവും പടിഞ്ഞാറുഭാഗവും അവർ കൈവശമാക്കി. പുരാതന നഷ്ടശിഷ്ടങ്ങളിൽ നിന്നും അവരുടെ തലസ്ഥാനം ഗോർഡിയോനും (Gordion) പ്രധാന രാജാവ് മിഡാസും ആയിരുന്നുവെന്നു തെളിഞ്ഞു. പെർഗാമമിലെ അട്ടാലസ് രാജാക്കന്മാരുടെ കാലത്ത് അവർ ഗ്രീക്കു സ്വാധീനത്തിനു വിധേയരായി. ബി.സി. 116-ൽ ഫ്രുഗ്യയുടെ സിംഹഭാഗവും റോം ആസ്യാ പ്രവിശ്യയോടു ചേർത്തു. ഫ്രുഗ്യയുടെ കിഴക്കെ അറ്റം ബി.സി. 25-ൽ ഗലാത്യയോടു ചേർത്തു. പെന്തെകൊസ്തു നാളിൽ ഫ്രുഗ്യർ യെരുശലേമിൽ എത്തിയിരുന്നു. (പ്രവൃ, 2:10). ഫ്രുഗ്യയെ വിശാലാർത്ഥത്തിൽ ഗണിക്കുകയാണെങ്കിൽ പൗലൊസും ബർന്നബാസും ഒന്നാം മിഷണറിയാത്രയിൽ തന്നെ ഇവിടെ ക്രിസ്തുമതം പ്രചരിപ്പിച്ചു. (പ്രവൃ, 13:13; 14:24). “ആസ്യയിൽ വചനം പ്രസംഗിക്കരുതെന്നു പരിശുദ്ധാത്മാവു അവരെ വിലക്കുകയാൽ ഫ്രുഗ്യയിലും ഗലാത്യദേശത്തിലും കൂടി സഞ്ചരിച്ചു” എന്നിങ്ങനെ പൗലൊസും ശീലാസും രണ്ടാം മിഷണറി യാത്രയിൽ ഫ്രുഗ്യയിൽ എത്തിയതിനെ വിവരിക്കുന്നു. (പ്രവൃ, 16:6). മുന്നാം മിഷണറി യാത്രയിൽ എഫെസൊസിലും കൊരിന്തിലും പോകുമ്പോൾ പൗലൊസ് ഫ്രുഗ്യ സന്ദർശിച്ചു. (പ്രവൃ, 18:23). വളരെയേറെ ക്രിസ്തീയ പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടന്നുവെങ്കിലും ഈ പരാമർശത്തോടെ ഫ്രുഗ്യ തിരുവെഴുത്തുകളിൽ നിന്നു മറയുന്നു.

ഫൊയ്നീക്യ (Phoenix)

പേരിനർത്ഥം — ഈന്തപ്പന

ക്രേത്തയിലെ (ക്രീറ്റ്) ഒരു തുറമുഖം. (പ്രവൃ, 27:8-15). ഇത് ക്രേത്താദ്വീപിനു തെക്കും ശുഭതുറമുഖത്തിനു പടിഞ്ഞാറും ആണ്. (പ്രവൃ, 27:8). ശീതകാലം ചെലവഴിക്കാൻ സുരക്ഷിതമായ തുറമുഖമാണിത്. രണ്ടു സ്ഥാനങ്ങൾ നിർദ്ദേശിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഒന്ന് ശുഭതുറമുഖത്തിന് 64 കി.മീറ്റർ പടിഞ്ഞാറുള്ള മുനമ്പിന്റെ കിഴക്കെ കരയിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ‘ലൂട്രോ’യും (Loutro) മറ്റേത് ഈ മുനമ്പിന്റെ മറുഭാഗത്തുള്ള ‘ഫിനെക്കാ’യും (Phineka) ആണ്.

ഫിലിപ്പിൻ്റെ കൈസര്യ (Caesarea Philippi) 

ഹെർമ്മോൻ പർവ്വതത്തിന്റെ അടിവാരത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന രമണീയമായ ഭൂപ്രദേശമാണാ ഫിലിപ്പിന്റെ കൈസര്യ. സമുദ്രനിരപ്പിൽ നിന്നും 350 മീറ്റർ ഉയരത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന ഈ പ്രദേശം യോർദ്ദാൻ നദിയുടെ മുഖ്യസ്രോതസിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. പഴയനിയമത്തിലെ ബാൽഗാദ് (Baal-Gad) ഇതായിരുന്നിരിക്കണം. അക്കാലത്ത് ഇവിടെ ബാലിനെ ആരാധിച്ചിരുന്നു. ഗ്രീക്കുകാർ ബാലിന്റെ സ്ഥാനത്ത് പാൻ (Pan) ദേവനെ അവരോധിച്ചു, പട്ടണത്തെ പാനയാസ് (Paneas) എന്നും, പൂജാഗിരിയെ പാനിയൊൺ എന്നും വിളിച്ചു. മഹാനായ അന്ത്യൊക്കസ് മൂന്നാമനും ഈജിപ്റ്റും തമ്മിലുള്ള യുദ്ധരംഗമായിരുന്നു (ബി.സി. 200) ഈ പട്ടണം. മഹാനായ ഹെരോദാവ് തനിക്കു ഈ പട്ടണം നല്കിയ ഔഗുസ്തൊസ് കൈസരിന് ഒരു മാർബിൾ ക്ഷേത്രം പണിതു. ഇടപ്രഭുവായ ഫിലിപ്പോസ് പട്ടണത്തെ മോടിപിടിപ്പിച്ചു. ചക്രവർത്തിയുടെ ബഹുമാനാർത്ഥം പട്ടണത്തിനു കൈസര്യ എന്നു നാമകരണം ചെയ്തു. ഫിലിപ്പിൻ്റെ എന്നു കൂട്ടിച്ചേർത്തത് തീരപ്രദേശത്തുളള കൈസര്യയിൽനിന്ന് ഇതിനെ വേർതിരിക്കാനാണ്. നീറോയുടെ വാഴ്ചക്കാലത്ത് അഗ്രിപ്പാവ് രണ്ടാമൻ പട്ടണത്തെ വീണ്ടും വലുതാക്കുകയും മോടിപിടിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തശേഷം അതിന് നെറൊണിയാസ് എന്ന പേരു നല്കി. നീറോയുടെ മരണത്തോടുകൂടി ആ പേരും അപ്രത്യക്ഷമായി. ഇന്നു പട്ടണത്തിന്റെ പേര് ബനിയാസ് ആണ്. പനയാസ് (Paneas) അറബിയിൽ ‘പ’യുടെ അഭാവം നിമിത്തം ബനിയാസ് ആകും. തിരുവെഴുത്തുകളിൽ ഒറ്റസംഭവം കൊണ്ടാണ് ഫിലിപ്പിന്റെ കൈസര്യ വിശുതമായിതീർന്നത്. അവിടെവച്ച് ശിമോൻ പത്രൊസ് യേശുവിനെ ‘ജീവനുള്ള ദൈവത്തിന്റെ പുത്രനായ ക്രിസ്തു’ എന്നു ഏറ്റുപറഞ്ഞു. (മത്താ, 16:16). അതിനെത്തുടർന്നാണ് യേശു സഭാസ്ഥാപനവും (16:18-20), തന്റെ മരണപുനരുത്ഥാനങ്ങളും (16:21), പുനരാഗമനവും (16:27) വെളിപ്പെടുത്തിയത്.

ഫിലിപ്പി (Philippi)

മക്കെദോന്യയിലെ ഒരു പട്ടണം. ഈജിയൻ സമുദ്രത്തിന്റെ വടക്കെ അറ്റത്തുള്ള ജില്ലയുടെ കിഴക്കുഭാഗത്തായി സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. അലക്സാണ്ടർ ചക്രവർത്തിയുടെ പിതാവായ ഫിലിപ്പ് രണ്ടാമൻ ബി.സി. 356-ൽ പട്ടണം പണിതു സ്വന്തം പേരു നല്കി. പട്ടണത്തിന്റെ ആദ്യപേര് ക്രീനിഡെസ് (Krenides) എന്നായിരുന്നു. അതിനു ചെറിയ ഉറവകളുടെ സ്ഥാനം എന്നർത്ഥം. ഇവിടെ വലിയ സ്വർണ്ണഖനികൾ ഉണ്ട്. ബി.സി. 168-ൽ റോമാക്കാർ ഈ പട്ടണം പിടിച്ചെടുത്തു. അവർ മക്കെദോന്യയെ നാലു ജില്ലകളായി വിഭജിച്ചപ്പോൾ ഒന്നാമത്തേതിൽ ഫിലിപ്പി ഉൾപ്പെട്ടു. ബി.സി. 42-ൽ ഒക്ടേവിയനും ആന്റണിയും ചേർന്നു ജൂലിയസ് കൈസറിന്റെ ഘാതകരായ ബ്രൂട്ടസിനെയും കാഷ്യസിനെയും പരാജയപ്പെടുത്തിയതു ഫിലിപ്പി സമതലത്തിൽ വച്ചായിരുന്നു. ആക്ടിയം യുദ്ധത്തിൽ (ബി.സി. 31) ഒക്ടേവിയൻ (ഔഗുസ്തൊസ് കൈസർ) ആന്റണിയെ തോല്പിച്ചു. ഈ വിജയത്തിന്റെ സ്മാരകമായി ഔഗുസ്തൊസ് കൈസർ ഫിലിപ്പിയെ റോമൻ കോളനി ആക്കി. ബി.സി. 27-ൽ റോമൻ സെനറ്റ് ഒക്ടേവിയനെ അഗസ്റ്റസ് സീസർ ആക്കിയതോടു കൂടി അദ്ദേഹം ഫിലിപ്പിയെ കൊളോണിയാ ഔഗുസ്താ യൂലിയ ഫിലിപ്പെൻസിസ് (Colonia Augusta Julia Philippensis) ആക്കി. റോമൻ കോളനി ആയതോടു കൂടി പട്ടണത്തിനു നികുതിയിളവും മറ്റു ആനുകൂല്യങ്ങളും ലഭിച്ചു. ലൂക്കൊസ് അഭിമാനത്തോടുകൂടിയാണ് ഫിലിപ്പിയെക്കുറിച്ചു പറയുന്നത്. “ഇതു മക്കെ ദോന്യയുടെ ആ ഭാഗത്തെ ഒരു പ്രധാന പട്ടണവും റോമക്കാർ കുടിയേറിപ്പാർത്തതും ആകുന്നു.” (പ്രവൃ, 16:12). പൗലൊസിൽ നിന്നു സുവിശേഷം കേൾക്കുന്ന ആദ്യത്തെ യൂറോപ്യൻ പട്ടണമാണു ഫിലിപ്പി. പ്രത്യേക ദൈവനിയോഗം അനുസരിച്ചാണ് പൗലൊസും ശീലാസും ത്രോവാസിൽ നിന്നു ഫിലിപ്പിയിലെത്തിയത്. (പ്രവൃ, 16:6-12).

ഫിലദെൽഫ്യ (Philadelphia)

പേരിനർത്ഥം — സഹോദര സ്നേഹം

പശ്ചിമ ഏഷ്യാമൈനറിലെ ലുദിയാ പ്രവിശ്യയിലെ ഒരു പട്ടണം. സർദ്ദീസിനു 48 കി.മീറ്റർ തെക്കുകിഴക്കും ലവൊദിക്ക്യയ്ക്ക് 80 കി.മീറ്റർ വടക്കു പടിഞ്ഞാറുമായി കൊഗാമിസ് നദിയുടെ തെക്കുഭാഗത്തുള്ള പീഠഭൂമിയിൽ ഫിലദെൽഫ്യ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. ഹെർമസ് നദിയുടെ പോഷകനദിയാണ് കൊഗാമിസ്. ബി.സി. രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ പെർഗ്ഗമൊസ് രാജാവായ യൂമെനിസ് (Eumenes) ആയിരിക്കണം ഈ പട്ടണം സ്ഥാപിച്ചത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹോദരനായ അട്ടാലസ് ഫിലാഡെൽഫസിൻ്റെ (Attalus Philadelphus) പേരാണ് പട്ടണത്തിനു നല്കിയത്. ഇവരുടെ സഹോദരസ്നേഹം പ്രസിദ്ധമാണ്. തുടർച്ചയായുള്ള ഭൂകമ്പങ്ങൾക്കു ഫിലദെൽഫ്യ വിധേയമായിരുന്നു. എ.ഡി. 17-ൽ ഉണ്ടായ വലിയ ഭൂകമ്പം പട്ടണത്തെ നശിപ്പിച്ചു. തുടർച്ചയായ ഭൂകമ്പത്തിന്റെ കെടുതികൾ അനുഭവപ്പെട്ടതു കൊണ്ട് ആളുകൾ പട്ടണത്തിനു പുറത്തുപോയി പാർത്തു. റോമിൽ നിന്നുളള ധനസഹായം മൂലം പട്ടണം പുതുക്കിപ്പണിതു. തുടർന്നു ‘നെയോകൈസാറിയ’ (പുതിയ കൈസര്യ) എന്നു അറിയപ്പെട്ടു. ഈ പ്രദേശത്തു യെഹൂദന്മാരുണ്ട്. ക്ഷേത്രങ്ങൾക്കും ഉത്സവങ്ങൾക്കും പുകഴ്പെറ്റ സ്ഥലമാണ്. അതിനാൽ ഈ പട്ടണം ‘ചെറിയ ആതൻസ്’ (Little Athens) എന്ന പേരിലറിയപ്പെട്ടു. പ്രധാനകൃഷി മുന്തിരിയാണ്. ഡയോനിസസ് ആണു പ്രധാനദേവൻ. പട്ടണത്തിന്റെ ആധുനികനാമം അലാ-ഷെഹെർ (ദൈവനഗരം) ആണ്. വെളിപ്പാട് 1:11; 3:7-11-ൽ മാത്രമാണ് ഫിലദെൽഫ്യ പട്ടണത്തെക്കുറിച്ചു പരാമർശിച്ചിട്ടുളളത്. ഏഴു സഭകൾക്കുള്ള ലേഖനങ്ങളിൽ ആറാമത്തേത് ഫിലദെൽഫ്യ സഭയാണ്. ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധം വരെയും ഒരു നാമമാത്രമായ ക്രൈസ്തവസാക്ഷ്യം ഈ പട്ടണത്തിലുണ്ടായിരുന്നു.

പ്തൊലെമായിസ് (Ptolemais) 

ഉത്തര പലസ്തീനിലെ ഒരു പട്ടണം. ഇതിന്റെ പ്രാചീന നാമവും ആധുനികനാമവും ‘അക്കോ’ എന്നത്രേ. എബ്രായ തിരുവെഴുത്തുകളിൽ ഒരിടത്തു മാത്രമേ ‘അക്കോ’യെക്കുറിച്ചു പറഞ്ഞിട്ടുള്ളൂ. (ന്യായാ, 1:31,32). ഈജിപ്റ്റിലെ രാജാവായ ടോളമി (Ptolemy) പട്ടണം പുതുക്കിപ്പണിതതു നിമിത്തം അതിനു പ്തൊലെമായിസ് എന്നു പേരായി. മൂന്നാം മിഷണറിയാത്രയുടെ അന്ത്യത്തിൽ സോരിൽ നിന്നു കൈസര്യയിലേക്ക് കപ്പൽ യാത്ര ചെയ്യുമ്പോൾ പൗലൊസ് പ്തൊലെമായിസിൽ ഇറങ്ങി സഹോദരന്മാരോടൊപ്പം ഒരു ദിവസം ചെലവഴിച്ചു. (പ്രവൃ, 21:7).

പൊന്തൊസ് (Pontus)

പേരിനർത്ഥം — കടൽ

ഏഷ്യാമൈനറിന്റെ ഉത്തരഭാഗത്തുള്ള കരിങ്കടൽ തീരപ്രദേശം. പടിഞ്ഞാറു ബിഥുന്യ മുതൽ കിഴക്കു അർമീനിയവരെ വ്യാപിച്ചു കിടക്കുന്നു. അല്പകാലം പേർഷ്യൻ അധീനത്തിലിരുന്നശേഷം ബി.സി. നാലാം നൂറ്റാണ്ടിൽ പൊന്തൊസ് ഒരു സ്വതന്ത്ര രാഷ്ട്രമായി. തുടർന്നു മിത്രിദാത്തസ് (Mithridates) എന്നറിയപ്പെടുന്ന രാജാക്കന്മാരാണ് പൊന്തൊസ് ഭരിച്ചത്. റോമും ആയി അടുത്തബന്ധം ഇവർക്കുണ്ടായിരുന്നു. ഒടുവിൽ മിത്രിദാത്തസ് യുപ്പറ്റോർ (Mithridates Eupator) റോമിനെ വെല്ലുവിളിച്ചുകൊണ്ട് രാജ്യം വികസിപ്പിച്ചു. പോംപിയുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള റോമൻ സൈന്യം അദ്ദേഹത്തെ പരാജയപ്പെടുത്തുകയും പൊന്തൊസിൻ്റെ കിഴക്കുഭാഗം ഗലാത്യയോടും പടിഞ്ഞാറുഭാഗം ബിഥുന്യയോടും ചേർക്കുകയും ചെയ്തു. 

പൊന്താസിൽ ധാരാളം യെഹൂദന്മാർ ഉണ്ടായിരുന്നു. പെന്തെക്കൊസ്തു നാളിൽ പൊന്തൊസിലെ യെഹൂദന്മാർ യെരുശലേമിൽ എത്തി. (പ്രവൃ, 2:9). അക്വിലാവ് പൊന്തൊസുകാരനായിരുന്നു. (പ്രവൃ, 18:2). പൊന്തൊസിലും ഉത്തര പ്രവിശ്യകളിലും പൗലൊസ് സുവിശേഷം അറിയിച്ചതായി യാതൊരു സൂചനയുമില്ല. ബിഥുന്യയിൽ പ്രസംഗിക്കുന്നതിനെ യേശുവിന്റെ ആത്മാവു് വിലക്കി. (പ്രവൃ, 16:7). പത്രൊസ് അപ്പൊസ്തലന്റെ ഒന്നാം ലേഖനം പൊന്തൊസിൽ ചിതറിപ്പാർത്തിരുന്ന യെഹൂദാ ക്രിസ്ത്യാനികളെയും ഉദ്ദേശിച്ചായിരുന്നു.

പെർഗ്ഗമൊസ് (Pergamos) 

ഏഷ്യാമൈനറിന്റെ വടക്കുപടിഞ്ഞാറുള്ള പട്ടണമാണ് പെർഗ്ഗമൊസ്. സ്മുർന്നയ്ക്ക് (Smyrna) 80 കി.മീറ്റർ വടക്കു ഈജിയൻ കടൽതീരത്തിനു 24 കി.മീറ്റർ അകലെയായി ഈ പട്ടണം സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്നു. പഴയ പട്ടണത്തിനു താഴെയായി ബർഗ്ഗാമ എന്ന പേരിൽ ഒരു ചെറുഗ്രാമം ഇന്നുണ്ട്. ഒടുവിലത്തെ രാജാവ് ബി.സി. 133-ൽ രാജ്യം റോമിനു കൈമാറുന്നതുവരെ പെർഗ്ഗമൊസ് തലസ്ഥാനമായിരുന്നു. എഫെസൊസിനെയോ സ്മുർന്നയെയോ പോലെ ഒരു വാണിജ്യപ്രാധാന്യമുള്ള പട്ടണമായിരുന്നില്ല അത്. വിജ്ഞാനത്തിന്റെയും മതത്തിന്റെയും ആസ്ഥാനമായ പെർഗ്ഗമൊസിലായിരുന്നു അറ്റാലിക് പ്രഭുക്കന്മാരുടെ ഔദ്യോഗികവാസസ്ഥാനം. ഈ പട്ടണത്തിലെ അമൂല്യനിധിയായിരുന്നു രണ്ടുലക്ഷം ഗ്രന്ഥങ്ങൾ ഉൾക്കൊളളുന്ന ഒരു ഗ്രന്ഥശാല. പില്ക്കാലത്ത് ആന്റണി ഇതിനെ ക്ലിയോപാട്രയ്ക്ക് ഒരു സമ്മാനമായി ഈജിപ്റ്റിലേക്കയച്ചു കൊടുത്തു. കൈസർ പൂജയുടെ ആദ്യകേന്ദ്രം ഈ പട്ടണമായിരുന്നു. റോമിനും ഔഗുസ്തൊസ് കൈസർക്കുമായി ഒരു ക്ഷേത്രം ബി.സി. 29-ൽ പണികഴിപ്പിച്ചു. രണ്ടാമതൊരു മന്ദിരം ട്രാജനു പ്രതിഷ്ഠിച്ചു. അഥീന, എസ് കലാപിയൂസ്, ഡയോണിഷ്യസ്, സൂയസ് എന്നീ ദേവതകൾ ആരാധിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. ഇവിടെയുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ എടുത്തു പറയേണ്ട ഒന്നാണ് എസ് കലാപിയൂസിന്റെ ക്ഷേത്രം. പ്രസ്തുത ദേവന്റെ വിഗ്രഹം ഒരു പാമ്പിന്റെ രൂപത്തിലാണ്. തന്മൂലം സാത്താന്റെ സിംഹാസനം സൂചിപ്പിക്കുന്നതു ഈ ക്ഷേത്രത്തെയാണെന്നു ചിലർ കരുതുന്നു.  (വെളി, 2:13). വെളിപ്പാടിൽ പറഞ്ഞിട്ടുള്ള ആസ്യയിലെ ഏഴു സഭകളിൽ മൂന്നാമത്തേതു പെർഗ്ഗമൊസ് ആണ്. (വെളി, 1:11).

പെർഗ്ഗ (Perga)

പംഫുല്യയിലെ തലസ്ഥാന നഗരം. കടൽക്കൊള്ളക്കാർ ധാരാളം ഉണ്ടായിരുന്ന ആ മേഖലയിലെ മിക്ക നഗരങ്ങളെയും പോലെ പെർഗ്ഗയും 25-30 കി.മീറ്റർ ഉള്ളിലോട്ട് മാറിയാണ് സ്ഥിതി ചെയ്തിരുന്നത്. കെസ്ത്രോസ് നദിയുടെ തീരത്ത്, പംഫുല്യയുടെ ഭാഗമായി സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്ന പെർഗ്ഗ, ട്രോജൻ യുദ്ധത്തിലെ വീരനായകന്മാർ സ്ഥാപിച്ചതാണ് എന്ന് അന്നാട്ടുകാർ കരുതിയിരുന്നതായി തെളിയിക്കുന്ന ഒരു ലിഖിതം കണ്ടുകിട്ടിയിട്ടുണ്ട്. എഫേസോസ് പോലെ പെർഗ്ഗയും അർത്തെമിസ് ദേവിയുടെ നഗരം ആയി കരുതപ്പെട്ടിരുന്നു. ബി.സി. രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ പെർഗ്ഗയിൽ അടിച്ച നാണയങ്ങളിൽ ”പെർഗയിലെ അർത്തേമീസ്” രൂപകൽപ്പന ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. തന്റെ ആദ്യ മിഷണറിയാത്രയിൽ പൗലൊസ് പെർഗ്ഗ സന്ദർശിച്ചു. (അപ്പൊ, 13:13,14). മർക്കൊസ് എന്നു മറുപേരുള്ള യോഹന്നാൻ പൗലൊസിനെയും ബർന്നബാസിനെയും വിട്ടുപിരിഞ്ഞത് പെർഗയിൽ വെച്ചായിരുന്നു. (പ്രവൃ, 13:13). ആധുനികനാമം എസ്കി-കലേശി.

പെനീയേൽ (Peniel)

പേരിനർത്ഥം — ദൈവമുഖം

ഏശാവിനെ കാണാൻ യാക്കോബ് മടങ്ങിപ്പോകുമ്പോൾ യബ്ബോക്കു കടവു കടന്ന സ്ഥലത്തിനു നല്കിയ പേര്. ഇവിടെവച്ച് യാക്കോബു ഒരു ദിവ്യപുരുഷനുമായി മല്ലു പിടിച്ചു. (ഉല്പ, 32:31). യാക്കോബ് അപേക്ഷിച്ച അനുഗ്രഹം ഏശാവിന്റെ സൗമ്യമായ പെരുമാറ്റത്തിലൂടെ സിദ്ധമായി. യാക്കോബ് പറഞ്ഞു ”ദൈവത്തിന്റെ മുഖം (പെനീയേൽ) കാണുന്നതുപോലെ ഞാൻ നിന്റെ മുഖം കാണുകയും നിനക്കു എന്നോടു ദയ തോന്നുകയും ചെയ്തുവല്ലോ.” (ഉല്പ,  33:10). പെനൂവേലിൽ ഒരു ഗോപുരം പണിതിട്ടുണ്ടായിരുന്നു. മിദ്യാന്യരെ തോല്പിച്ചശേഷം ഗിദെയോൻ ആ ഗോപുരം നശിപ്പിച്ചു. (ന്യായാ, 8:8,9). യൊരോബെയാം ഈ പട്ടണം പുതുക്കിപ്പണിതു. (1രാജാ, 12:25). പെനീയേലിന്റെ കൃത്യമായ സ്ഥാനം അറിയില്ല. സുക്കോത്തിനു 6 കി.മീറ്റർ കിഴക്കായിരിക്കണം.